Kaynak: Stratejik İletişim ve Bilgi Güvenliği Merkezi
Savaş barıştır, özgürlük köleliktir, cehalet güçtür. İki dakika nefret görevi, 2+2=5, yenisöylem, çiftdüşün. Tüm bu kavramlar-formüller, 1949 yılında Büyük Britanya’da yayınlanan “Bin dokuz yüz seksen dört” romanı sayesinde popüler hale geldi.
Bugün milyonlarca Rus’un Kremlin’in “8 yıl boyunca Naziler tarafından bombalanan Donbas halkının ayaklanması” yalanına inanarak Ukrayna’daki Nazilere nasıl inandığını gördüğümüzde, Orwell’in eseri her zamankinden daha önemli hale geliyor.
Ne de olsa, “… Parti’nin dayattığı yalanı kabul ederse -bütün kayıtlar aynı masalı anlatırsa, o zaman yalan tarihe geçecek ve hakikate dönüşecekti.“
Ancak yıkılan Mariupol hakkında tarihe ne tür bir gerçeğin kaydedileceğine kayıtsız değiliz.
Putin’in Rusya’sında Orwell’in öngördüğü şeyler
- İki Dakika Nefret
Mesela, iki dakika nefret görevi. Romanın karakterleri her gün Parti’nin düşmanlarıyla ilgili filmler izlemek ve nefreti deneyimlemek zorundadır.
Bu format Rus televizyonlarında da uygulanmaktadır, ancak Rus izleyiciler için günlük doz en az 30 kat daha fazladır. Rusya’da önde gelen propaganda programlarından birinin adı “60 Dakika” dır.
Ancak gerçekte, Rusya’daki TV nefretinin yoğunluğu daha da fazladır.
Bağımsız Rus yayını “Project” tarafından hesaplandığı üzere, savaşın başlangıcından bu yana “Pervıy” kanalındaki “bilgi ve gazetecilik” propaganda programlarının hacmi haftada 28 saatten 90 saate, “Rusya-1” kanalında ise 52,5 saatten 67,5 saate çıkmıştır.
Signet klasikleri “1984” 1954 baskısı (sağda)
Resmi görevi gereği Rus devlet televizyonunu izleyen BBC İzleme Bölümü’nden İngiliz Francis Scarr, Skabeeva ve Popov’un hazırladığı “60 Dakika” ve “Vladimir Solovyov ile Akşam” gibi Rus propaganda programlarının dünyada eşi benzeri olmayan bir tür olduğuna inanıyor.
Programlar yarışma programlarına benzer; konuklar yarım daire şeklinde durur, bir podyum ve parlak ışıklar vardır. “Uzmanlar” sırayla yüceltici konuşmalar yaparak nefreti körüklüyor.
Son örneklerden biri. LDPR partisinden Devlet Duması milletvekili Zhuravlev, “60 Dakika” programında yaptığı konuşmada, Alman “Bild” gazetesinin Ukrayna’daki askeri muhabiri Bjorn Stritzel’i öldürmekle tehdit etti:
“Bu Nazi’ye – ve umurumda değil – şunu söylemek istiyorum, a***na koyayım, hepimiz gelip hepinizi öldüreceğiz!”.
Daha önce Alman gazetecilerin Goebbels’in torunları olduğunu söyleyen program sunucusu Popov, “gazetecileri öldürmeye gerek yok” diyerek cini şişeye geri koymaya çalıştı. Ancak Zhuravlev umursamadığını ve yine de öldüreceğini tekrarlayıp durdu.
Bugün Rusya’da Putin’in savaşını sosyal ağlarda bile eleştirmek yasak. Orwell, “Evrensel yalanların olduğu zamanlarda, gerçeği söylemek aşırılıktır” diye öngörmüştü.
Distopik roman, “Geçmişi kontrol eden geleceği kontrol eder; bugünü kontrol eden geçmişi kontrol eder,” diyor.
- Çiftdüşün
“1984”te öngörülen ve Rusya’da çok doğal olan bir başka olgu da çiftdüşündür. Aynı anda iki karşıt inanca sahip olma becerisi.
Örneğin, Ukraynalılar kardeş bir halktır, ancak aynı zamanda Ukraynalılar yoktur ve Ukraynaca iletişim kurma arzusu Nazizmdir.
Ya da: Rusya tarihte hiç kimseye saldırmamıştır. Ve Rusya barış için Ukrayna’yı işgal etmeye başladı.
İnsanlar televizyondakileri tekrar ediyor ve uyumsuz şeyleri birleştiriyor, çünkü onlara siyaset hakkında kendi başlarına düşünmemeleri öğretildi.
Yirmi yılı aşkın bir süredir Putinizme katlanan modern Ruslara “1984”teki Prole’lerin rolü biçilmiştir: Parti tarafından sadece ilkel eğlenceler yaşamalarına izin verilen, ancak siyasete “karışmaları” yasaklanan “üçüncü sınıf” insanlar.
Dünyada Putin Rusya’sının yaptığı gibi sistematik olarak, endüstriyel ölçekte bu kadar çok yalan yayan başka bir yapı var mı?
Orwell eserinde kelimenin tam anlamıyla insanlardan doğruyu söylemelerini talep etmiştir, çünkü ona göre aksi takdirde insanlık bozulmaya mahkumdur. Bu özgürlüktür.
Roman “Özgürlük iki kere ikinin dört ettiğini söyleyebilmektir. Eğer buna izin verilirse, gerisi kendiliğinden gelir.” diyor.
Bir anti-Stalinist’in doğuşu
Peki İngiliz yazar neden yalanlardan bu kadar nefret ediyor?
George Orwell bir sosyalistti, ancak Stalin ve Hitler’in totaliter rejimlerine karşı çıktı. Her ne kadar onun zamanında pek çok tutkun gizemli komünist Rusya’dan etkilenmiş olsa da: ilerleme uğruna geçmişten kopan bir ülke.
İkinci Dünya Savaşı sırasında 1941’den 1943’e kadar George Orwell BBC için çalıştı
Gerçek şu ki, Orwell gönüllü olarak İspanya İç Savaşı’na (1936-1939) Cumhuriyetçilerin yanında katıldı. General Franco’nun darbesine karşı çıkan güçler çok çeşitliydi ve SSCB buradaki fraksiyonunu aktif olarak destekledi.
Ortak bir düşmana karşı savaşan Cumhuriyetçiler iç çatışmalardan muzdaripti.
Bu fırsattan yararlanan Stalin’in gizli servisleri Moskova’nın İber Yarımadası’ndaki sosyal demokratlar, Troçkistler, anarşistler vs. başta olmak üzere muhaliflerini yok ediyordu.
Böylece Orwell terörün tanığı oldu ve Stalinizmin doğasını tanıdı.
Moskova İspanya’nın kontrolünü ele geçirmeye çalıştı ve İç Savaş sürerken kısmen başarılı oldu. Muhaliflere yönelik katliamlara, basında komünist olmalarına rağmen Stalin’in muhaliflerini, sözde ölmeyi hak eden “faşistler” olarak damgalayan yalanlar eşlik etti.
Moskova’nın yalanlarından duyulan tiksinti, yazarın Sovyet karşıtı “Hayvan Çiftliği” ve totaliterlik karşıtı “1984” romanı üzerindeki çalışmalarının ana itici gücü oldu.
Yazarın biyografisini kaleme alan Maria Karp olayı şöyle anlatıyor:
“Ve Orwell, ünlü sendikacı Robert Smiley’in torunu İskoç genç Bob Smiley’in üniversiteyi terk edip faşizmle mücadele etmek için İspanya’ya koştuğunu, orada NKVD’nin talimatıyla hareket eden İspanyol Cumhuriyet Polisi tarafından tutuklandığını ve hapishanede öldüğünü gördüğünde, bu Orwell için korkunç bir darbe oldu.
Sovyet komünistleri için muhalefete karşı mücadelenin, hareket içindeki muhalefete karşı mücadelenin faşizme karşı mücadeleden bile daha önemli olduğu şoku yaşandı.”
Sovyetler Birliği “barış ve işçilerin uluslararası dayanışması için” bu şekilde mücadele etti. Elbette Orwell faşizmden nefret etmeye devam etti.
Centre de Cultura Contemporània de Barcelona sitesinden resim
Putinizm taraftarları genellikle kendilerini neo-Stalinist olarak gösterirler. Bu durum, Hitler ve Stalin’in totaliter rejimleri arasındaki farkların olgunun özünde değil, öncelikle biçiminde olduğunu bir kez daha kanıtlamaktadır. Orwell bunu gördü ve Stalin yanlısı İngiliz solunun saldırılarına maruz kalarak yaygın olmadığı zamanlarda bile bu konu hakkında konuştu.
Orwell, kitabın ilk çevirilerinden biri olan “Hayvan Çiftliği” romanının Ukraynaca baskısına (1947) yazdığı önsözde İspanya’da Stalinistler tarafından yapılan zulümden bahsetmiştir.
“İspanya’yı sağ salim ve tutuklanmadan terk edebildiğimiz için gerçekten şanslıydık; arkadaşlarımızın çoğu vuruldu, diğerleri uzun süre hapiste kaldı ya da ortadan kayboldu.
İspanya’daki bu zulümler SSCB’deki büyük tasfiyelerle el ele gitti ve sadece onların yankısı oldu.
Suçlamaların özü, yani “faşistlerle işbirliği” her iki durumda da aynıydı; İspanya söz konusu olduğunda, bu suçlamaların sahte olduğunu bilmek için her türlü nedene sahiptim.
Tüm bu deneyim benim için değerli bir ders oldu: demokratik ülkelerde eğitimli sınıfların muhalefetini kontrol etmenin totalist propaganda için ne kadar kolay olduğunu gösterdi.”
Orwell, Stalinist sahte haberlerin yıkıcı potansiyelini ve Batı’da gerçekliği nasıl çarpıtabileceğini anlamıştı.
“Eşim de ben de masum insanların sırf yanlış duygulara sahip olduklarından şüphelenildiği için hapse atıldıklarına şahit olduk. Ve İngiltere’ye döndüğümüzde, nispeten mantıklı ve bilgili gözlemcilerin, basının Moskova mahkeme salonundan aktardığı komplolar, ihanet ve sabotajla ilgili her türlü inanılmaz hikayeye inandığını gördük.
O zaman, Sovyet mitinin Batı sosyalist hareketi üzerindeki olumsuz etkisini daha önce hiç olmadığı kadar net bir şekilde anladım.”
Amerikalı tarihçi Timothy Snyder modern Stalinistler için “Başkalarını “faşist” kelimesiyle damgalamak ve kendiniz de faşist olmak Putinizmin ana yöntemidir” diyor.
Tarih uzmanı Timothy Snyder
Aynı zamanda, SSCB’nin anti-faşizminin yanıltıcı bir mit olduğunu belirtiyor.
“Sovyet anti-faşizmi, “biz” ve “onlar” şeklinde bir bölünme politikası haline geldi. Bu faşizme karşı bir mücadele değildir. Sonuçta, Nazi ideoloğu Karl Schmitt’in dediği gibi, faşist politika düşmanın tanımlanmasıyla başlar.
Sovyet anti-faşizmi yalnızca kimlerin düşman olarak görüleceğini tanımladığından, faşizmin Rusya’ya geri dönebileceği bir boşluk açmıştır.”
“1984” romanı kasvetli bir şekilde biter; karakterler aşkı reddeder, totalitarizm onları ezer.
“2 + 2 = 5”; Orwell’in romanındaki “Aşk Bakanlığı “nın celladı O’Brien ikna eder; “buna inanmak zorundasın Winston, çünkü Parti bunu emrediyor” edebiyat eleştirmeni Rostıslav Semkiv “1984 “ün sonunu anlatıyor.
“İşkence, içinde isyan tohumunun doğduğu mütevazı memur, sadece herhangi bir protesto düşüncesini reddetmekle kalmayıp, aynı zamanda bu sapkın gerçekliği matematik karşıtı mantığıyla kabul edene kadar devam eder.
Orwell, acı ve korkunun aptal ve kayıtsız bir yaratığa dönüştürdüğü bir insanın parçalanma sürecini -ki çağdaşlarını özellikle korkutan da budur- ayrıntılı bir şekilde gösterir.
O zaman Winston her şeyi kabul edebilir: romanın sonunda içtenlikle “Büyük Birader’i sever”. Putin rejiminin hepimiz için hazırladığı “mahkumiyet” tam da budur”.
Winston’un romanının özgürlüğe kaçmaya çalışan ve zalimlere yenilen kahramanının kaderi, 1990’larda özgür, normal bir gelişim hayal eden, ancak rövanşistler tarafından kırılan ve bugün Rusların yeni Çekistlerin onları Ukrayna’da öldürmeye ve ölmeye göndermesini normal olarak algılamasına neden olan Rusya’nın kaderine benzemiyor mu?
2022’de “Hayvan Çiftliği”
Putin rejiminin Zelenskiy’i neo-Nazi olarak adlandırması ve bu temelde yeni bir savaş başlatmasının ardından, Kremlin’in Orwellci yalanları dünyada çok fazla insan tarafından görüldü.
Buna karşılık Rus diplomasisi, Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova’nın “son derece isabetli” edebi eleştirisiyle yıkıcı bir darbe indirdi.
Çeşitli kutlamalarda ortaya çıkan karizmasıyla Yekaterinburg’da bir dinleyici kitlesi önünde Orwell’in totalitarizm hakkında yazmadığını ve “Bizim hakkımızda hiç yazmamış” olduğunu açıkladı.
Böylece sözcü, bir Rus’un Putin Rusya’sındaki toplumun durumunu “1984” romanındaki toplumla karşılaştıran yurtdışındaki arkadaşlarına ne söylemesi gerektiği sorusunu yanıtlamış oldu.
İlginç bir şekilde, 2019’da devlet Rus medyasında “okları kaydırma” ve “1984” romanını, en yakın analojisi SSCB değil, modern Batı dünyası olacak şekilde yeniden yorumlama girişimleri oldu.
“Aynı zamanda, elbette, modern Büyük Birader özgürlük, barış ve bilim arzusunu ilan ediyor. Ancak Orwell’de olduğu gibi, özgürlük “hoşgörü”, barış “insani bombardıman” ve bilim “eğitim geleneklerinin tutarlı bir şekilde yok edilmesi” ilkelerine kölece itaate dönüşür.”
Burada “1984 “ün “çürüyen” Batı’da değil, SSCB’de yasaklandığını hatırlatmak gereksiz olmayacaktır.
Dorian Lynskey, 2019’da yayınlanan “Ministry of Truth” adlı kitabında, 1949’da yayınlanmasının hemen ardından komünist eleştirmenlerin Orwell’in romanında doğrudan sosyalizme yönelik bir iftira gördüklerini yazıyor. Sovyet “Pravda” gazetesi ise bu çalışmayı “Wall Street’in emriyle ve kışkırtmasıyla” yaratılan “kirli sınırsızlık” olarak nitelendirerek azarladı.
Dolayısıyla Zakharova, “SSCB hakkında yazmayan” Orwell’e gelişigüzel bir şekilde “şah mat” dediğinde, tamamen döngüsel bir hikayeye tanık oluyoruz.
Belki de Bayan Zakharova bu değişik yöntem ile, 21. yüzyılın başlarında Rusya’yı ele geçiren rejimin doğasını anlamalarını kolaylaştırmak için gelecekten gelen araştırmacılara bir mesaj bıraktı.
Orwell, “1984”ten birkaç yıl önce, Sovyetler Birliği’nin kurulmasına adanmış “Hayvan Çiftliği” (1943-1944) adlı eserini yazdı.
Orwell yayıncılardan birine “30 bin kelimelik siyasi içerikli küçük bir öyküyü bitirdim,” diye yazdı, “ama yayınlamayacağınıza eminim. Siyasi açıdan sizin için tamamen kabul edilemez: bu öykü anti-Stalinisttir”.
“Hayvan Çiftliği”, SSCB’nin örgütlenme biçimine ve tarihine bir göndermedir. Kitaptaki hayvanlar Sovyet toplumunun farklı katmanlarını temsil ediyor.
Edebiyat eleştirmeni Yevhenia Voloşçuk, “Domuzlar Bolşeviklerdir; atlar işçilerdir; köpekler kötü şöhretli cezalandırma organlarında (Çeka, DPU veya NKVD) görev yapan rejim muhafızlarıdır, koyunlar ise propagandayı körü körüne dinleyen eğitimsiz insanlardır” diyor.
“Kuzgun Musa dini; at Boxer – Stakhanov’un “emek tutkunları” hareketi; alaycı eşek Benjamin – devrime şüpheyle yaklaşan entelektüeller ve keçi Muriel – kamusal hayattan “kaybolan” Sovyet entelektüelleri temsil eder.”
1947’deki ilk Ukraynaca baskısı
Aynı zamanda köpekler, cezalandırıcı organlar, yavru oldukları andan itibaren lider Napolyon tarafından yetiştirildi. Sonra da onun korkutan ve öldüren sadık sürüsü oldular.
Eser, adalet sloganları altında devrimcilerin nasıl önceki rejimden bile daha baskıcı hale geldiğini gösteriyor. Küçük çarpıtmalar yüzünden gerçekler kayboluyor.
Örneğin, slogana: “Tüm hayvanlar eşittir”, küçük bir açıklama fark edilmeden eklenmiştir: “ancak bazı hayvanlar diğerlerinden daha eşittir”, bu da bildirinin anlamını ortadan kaldırmaktadır.
Bu, Rusların halklar arasındaki kardeşliği sözde ilan etmelerine benzer, ancak büyük kardeş “diğerlerine göre daha eşittir” ve sınırları ihlal etme hakkına sahiptir.
Her iki eserin de Soğuk Savaş sırasında İngiliz ve Amerikan istihbarat servisleri tarafından komünizmle mücadele için kullanıldığını eklemek gerekir: örneğin, bunlardan uyarlanan filmlerin yayınlanmasını finanse etmişlerdir.
Orwell’in Sovyet tehlikesini anladığını gösteren bir başka ilginç olgu da şudur: 1949’da İngiliz Dışişleri Bakanlığı’nın Bilgi Araştırma Dairesi’ne (IRD) Stalinizmi desteklediğini düşündüğü kişilerin bir listesini vermiştir.
Linsky, bunlardan biri olan ve İngiliz Enformasyon Bakanlığı’nın Rusya bölümünü yöneten gazeteci Peter Smollett’in 1980’de ölümünden sonra profesyonel bir Sovyet casusu olduğunun ortaya çıktığını yazıyor.
Orwell’in “Hayvan Çiftliği”, çiftlikteki domuzların – Sovyet terminolojisine bir gönderme – insanlarla (kapitalistlerle) masaya oturması ve ardından onlarla kavga etmesiyle biter.
Bu, 21. yüzyılın başında medeni dünyanın, suç niteliğini çok daha önce anlaması gerektiği halde neo-Stalinizm’i – Putinizm’i – masasına nasıl kabul ettiğine dair kehanet niteliğinde bir öngörü değil mi?
Dünya bunu anladı ama parası, teknolojisi ve işbirliğiyle bu rejimi güçlendirmeye devam etti, ta ki Rus şizofaşizmi (Timothy Snyder’a göre) ona meydan okuyacak olgunluğa erişene kadar.
Yeni bir tür Orwellci totalitarizm olarak Putinizm
Orwell “Edebiyatın Önlenmesi” adlı eserinde totalitarizmin “belki de eninde sonunda nesnel gerçeğin varlığına inanmamayı gerektirdiğini” yazmıştır.
Bu temelde, Rusya’da gerçeğe karşı yalanların sonsuz tekrarıyla savaşılan yeni bir totalitarizm türü ortaya çıkmaktadır.
New Yorker köşe yazarı Adam Gopnik, ABD’deki siyasi mücadele hakkında yazdı:
“Orwell, esasen sürekli tekrarlanan bir yalana dayanan bu çılgın otoriterlik konusunda haklıydı – o kadar saplantılı ki, ona karşı savaşmak sadece tehlikeli değil, aynı zamanda onu tekrarlamaktan daha yorucu hale geliyor…
İnsanların buna inanması değil, bundan korkması bekleniyor.”
Zaten Dorian Lynskey, bahsi geçen “Hakikat Bakanlığı” adlı kitabında Putinizm’den tiranlık türlerinden biri olarak bahsetmektedir. “Bu […] orta ölçekli yalanlara dayanan yepyeni bir Orwellcilik türüdür” diye yazmıştır.
Bu yazının 2019 yılında yazıldığını ve o zamandan beri yalanların arttığını hatırlayın.
Linsky’nin belirttiğine göre:
“İnternet sayesinde bu zihniyet Rusya’nın çok ötesine yayıldı: Dünyanın önde gelen dezenformasyon üreticisi, alternatif gerçekliğini, ne kadar savunmasız olduklarını bilmeyen demokratik toplumlara taşıdı.”
Bu arada, Orwell’in totalitarizmi değil, liberalizm fikrinin çöküşünü anlattığı tezine Zakharova’nın kendisi ne cevap verebilir? “Hayvan Çiftliği “nin önsözünde liberal değerlerin “yok edilmediğini, ancak bilinçli çabalarla canlı tutulması gerektiğini” vurgulamıştır.
Ölümünün arifesinde, ki Orwell “1984 “ün yayınlanmasından sonra bir yıl bile yaşamayacaktı, yazar romanının konusu hakkında şunları söyledi:
“Bu tehlikeli ve korkunç durumdan çıkarılabilecek ders basittir: bunun olmasına izin vermeyin. Her şey size bağlı.”
Kaynak: Stratejik İletişim ve Bilgi Güvenliği Merkezi
