Een weg terug naar een moderne variant van de Sovjet-Unie, als in Rusland, is voor de meeste Oekraïners geen optie. De enige weg vooruit is toenadering tot Europa.
Door: Andrej Koerkov, schrijver
Achteraf bezien, beweegt Oekraïne zich de 25 jaar dat het officieel een onafhankelijk land is steeds meer in de richting van Europa. Elke nieuwe verkiezing liet zien dat steeds minder mensen terug wilden naar de Sovjet-Unie. Gek genoeg is dat proces ook op de kaart van Oekraïne te volgen. Het land, groter dan Frankrijk, stemde in de verschillende regio’s nooit hetzelfde. Het oosten van Oekraïne stemde langer dan de andere regio’s ‘voor het verleden’, het westen van Oekraïne stemde meteen sinds de onafhankelijkheid voor een toekomst in Europa, voor Europese waarden en voor politieke bewegingen die deze waarden vertegenwoordigen. Het centrum en zuiden van Oekraïne gaven hun stem aan alle partijen, linkse en rechtse, maar ook daar kreeg langzaam maar zeker de pro-Europese houding de overhand bij de verkiezing van het parlement.
Blijkbaar was een van de hoofdoorzaken van het conflict met Rusland deze zichtbare en voortdurende ‘drive’ van Oekraïne richting Europa, het afstand nemen van ‘sovjetwaarden’, die door Rusland zijn gemoderniseerd en aangepast aan de nieuwe realiteit. Het Oekraïne van vandaag is een land waar meer dan 100 duizend jongeren al in EU-landen studeren en een land dat zijn toekomst anders dan Rusland ziet. Mensenrechten en vrijheid van meningsuiting betekenen heel veel voor de Oekraïense burger. Hoewel officieel vanaf 1991, toen Oekraïne onafhankelijk werd, geen censuur bestond, verliep de strijd voor het recht te zeggen wat je denkt niet zonder bloedvergieten. Tientallen of zelfs honderden journalisten hebben voor deze vrijheid geleden. Sommigen zijn gedood of vermist, anderen gewond.
Nu er in het oosten van Oekraïne een echte oorlog gaande is, verdedigt Oekraïne samen met zijn grenzen zijn toekomst. Hervormingen worden doorgevoerd, ook al is het langzaam. De politieke strijd in het parlement gaat door, maar de partijen die ‘het verleden’ vertegenwoordigen genieten niet meer de steun van de kiezers. Trager dan we wensen gaat de strijd tegen corruptie. Sneller en effectiever dan vroeger treedt het ministerie van Buitenlandse Zaken op en natuurlijk ervaren de Oekraïners dat heel Europa naar hen kijkt. Ze voelen zich verantwoordelijk voor hun eigen toekomst. Dat is de reden dat de Euromaidan plaatsvond.
De Oekraïners weten dat er vragen rijzen en twijfels klinken over hun geopolitieke keuze. Maar in feite heeft Oekraïne geen keuze. Een weg terug naar een nieuwe variant van de Sovjet-Unie is voor het overgrote deel van de Oekraïners niet acceptabel. Er is maar één weg vooruit, en dat is toenadering tot Europa iets anders dan lidmaatschap van de EU. Oekraïne heeft behoefte aan Europese normen voor landsbestuur, onderwijs, rechtssysteem, economie en mensenrechten. Hiervoor heeft Oekräine al met mensenlevens betaald. En de Oekraïners zijn bereid een verslechtering van hun bestaan te aanvaarden ter wille van hervormingen.
Corruptie en oligarchen
Aloude binnenlandse problemen, zoals corruptie en de controle van oligarchen over de economie en politiek, hebben Oekraïne een negatief imago in Europa en de rest van de wereld gegeven. Sommigen stellen dat de oligarchen in het begin van de Oekraïense onafhankelijkheid een positieve rol in de economie hebben gespeeld, omdat ze de sovjetfabrieken voor een spotprijs privatiseerden en daarmee een deel van de arbeidsplaatsen redden. Sommigen stellen ook dat Oekraïense oligarchen de economie van Oekraïne beschermden doordat ze de Russische oligarchen buiten de grens hielden.
Maar hoe dat ook zij, het systeem van oligarchen is immoreel en heeft corruptie op het hoogste staatsniveau gelegitimeerd. Na Euromaidan is de invloed van de oligarchen op de politieke macht afgebrokkeld. In de Donbas zijn sommigen ook hun bezit kwijtgeraakt. In elk geval is hun tijd voorbij. Een bewijs daarvan is het feit dat er geen politieke partij meer bestaat, die openlijk door een oligarch wordt gefinancierd.
De haat van gewone Oekraïners jegens de oligarchen schiet soms door, maar laat zien wat de burgers van corruptie vinden. Toen onlangs de Euromaidan van twee jaar geleden herdacht werd, gooiden activisten stenen naar kantoren van firma’s van de belangrijkste oligarch en baas van de Donbas Rinat Achmetov, de man die de partij van de verdreven president Janoekovitsj financierde.
Hervorming politie
De hervorming van de politie, die nog steeds bezig is, heeft grote betekenis omdat ze zichtbaar is en de burgers vertrouwen geeft in de wet, vertrouwen dat de politie er is om hen te beschermen. Vele mensen waren sceptisch over de slagingskans om alle militiemannen te ontslaan en voor de politie nieuwe mensen te rekruteren op grond van betere criteria. Nu deze hervorming resultaat afwerpt, is het vertrouwen van de Oekraïeners in de kans op hervorming van het hele systeem toegenomen. Met de hervorming van het rechtssysteem is een begin gemaakt. Het douanesysteem wordt hervormd. Het boegbeeld van deze hervorming is de douane in de grootste haven Odessa, waar het leeuwendeel van de import en export van Oekraïne afgehandeld wordt. De controle op de douane is verscherpt, veel medewerkers zijn vervangen, de vracht wordt elektronisch gedeclareerd, met als gevolg dat de douane-inkomsten verveelvoudigd zijn. Dat soort dingen gebeurt niet alleen in Odessa en Kiev. Het proces lijkt onomkeerbaar.
Oekraïne was nooit arm. Voor een land dat in de tsarentijd de graanschuur van het het Russische Rijk was, is armoede ongewoon en onnatuurlijk. Oekraïne is een land van boeren en kleine en middelgrote ondernemers, een land van hardwerkende mensen die streven naar welvaart en financiële onafhankelijkheid.
Het Associatieverdrag met de EU geeft Oekraïne de kans om zijn economie te hervormen en als partner handelsbetrekkingen met de Europese Unie te openen. Dat betekent dat Oekraïne met zijn producten en ideeën de Europese markt betreedt, maar ook dat het zijn tamelijk grote markt openstelt voor producenten en ondernemers uit de EU, waaronder ook Nederland. Ik heb er vertrouwen in dat Oekraïne de strijd om zijn Europese toekomst zal winnen. En ik weet zeker dat niet alleen Oekraïense burgers daarvan zullen profiteren.
Andrej Koerkov, schrijver
Vertaling: Hella Rottenberg
In: De Volkskrant, 5 maart 2016
