De keuze die Nederlandse burgers op 6 april zullen maken gaat niet alleen over een handelsovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne. Het gaat over de toekomst van de Europese manier van leven waaraan Nederland zoveel bijdraagt.
Rusland bedrijft een open politiek om de Europese Unie te verdelen en de veiligheid van haar leden te ondermijnen en het referendum dat vraagtekens zet bij het Associatieverdrag is daar slechts een klein onderdeel van. Sinds de Russische parlementaire schijnverkiezingen van 2011 en de protesten van Russische burgers die daarop volgden, hebben Russische leiders pluralisme en de burgermaatschappij als begrippen gedefinieerd die strijdig zijn met Rusland en die als implantaten uit Europa worden behandeld die tegengehouden moeten worden. In plaats van simpelweg de Russische burgers thuis te onderdrukken identificeert Poetin de Europe Unie als de bron van deze waarden en probeert deze te vernietigen.
In 2013 heeft Rusland een Euraziatische Unie voorgesteld als een alternatief voor de Europese Unie. “Eurazië” klinkt neutraal in het Nederlands maar in het Russisch verwijst het naar een traditie die het Westen als decadent en Rusland als de bron van alle echte waarden voorstelt. De oprichter van de hedendaagse Euraziatische beweging, Alexander Dugin, is een zelfbenoemd voorstander van het fascisme. Eurazianisme als politiek begon met de poging om Oekraïne te dwingen toe te treden tot de Euraziatische Economische Unie. Toen dit mislukte viel Rusland Oekraïne binnen, eerst vanuit het zuiden in het voorjaar van 2014 en toen vanuit het zuidoosten in de zomer van 2014. Door de territoriale integriteit van een soevereine staat te schenden en een deel van haar gebied in te lijven en door het steunen van terroristische activiteiten binnen Oekraïne heeft Rusland in wezen ieder essentieel onderdeel van de Europese veiligheidsorde geschonden.
Naast het feit dat er ongeveer tienduizend doden en twee miljoen ontheemde mensen zijn veroorzaakt, hield de Russische interventie in Oekraïne andere oorlogsmisdaden in, waarvan één direct invloed had op Nederlandse burgers. Volgens de onderzoeken die door Bellingcat en Correctiv zijn uitgevoerd was een van de vele Russische militaire konvooien die de Russisch-Oekraïense grens in 2014 overstak een detachement van de Russische 53e luchtverdedigingsbrigade, die een BUK-raketinstallatie voor gebruik tegen de Oekraïense troepen binnen Oekraïne brachten. Op 17 juli 2014 is deze BUK-raketwerper onmiskenbaar op vlucht MH17 van de Maleisische Luchtvaartmaatschappij gericht en heeft deze vernietigd.
Het hedendaagse Europa vertrouwt op de historische lessen die uit oorlogen en totalitaire systemen uit het verleden zijn getrokken. Poetin heeft het Molotov-Ribbentrop-verdrag, het nazi-Sovjet-verbond uit 1939 dat het begin van de Tweede Wereldoorlog betekende, gerehabiliteerd. Nazi-Duitsland en de Sovjet Unie zijn destijds in september gezamenlijk Polen binnengevallen en na een gezamenlijke overwinningsmars hebben zij het grondgebied tussen elkaar verdeeld. De Sovjet Unie was nog steeds een bondgenoot van nazi-Duitsland toen Duitsland Nederland binnenviel in mei 1940. Door het Hitler-Stalin-verbond uit die jaren te rehabiliteren presenteert Poetin zowel het Stalinisme als het Nationaal Socialisme als normale politieke systemen en de Tweede Wereldoorlog als normale Europese politiek.
Dit zou stof tot nadenken moeten geven en niet in de laatste plaats omdat veel van Ruslands huidige pogingen om Europa te destabiliseren verwantschap met uiterst rechts inhoudt. Rusland heeft bijeenkomsten van Europese fascisten georganiseerd en financiert het Front National in Frankrijk. De Russische media steunen het separatisme in het Verenigd Koninkrijk en elders, en Poetin en Dugin steunen beiden Donald Trump om president van de Verenigde Staten te worden. De Russische bombardementen op Syrië verjagen moslimvluchtelingen naar Europa, waar Russische afgevaardigden vervolgens religieuze conflicten kunnen organiseren – zoals in het complete nepschandaal “Onze Lisa” in Duitsland eerder dit jaar.
In de afgelopen twee jaar heeft Rusland grenzen overschreden die onaantastbaar – en taboes geschonden die blijvend – leken. Dat het ene Europese land een ander land zou binnenvallen? Dat de jaren 1930 gepresenteerd zouden worden als een bruikbaar model voor de toekomst? De volgende te overschrijden grens is de manipulatie van democratische maatschappijen zodat zij de weg richting zwakte en armoede kiezen. Dit omvat de massale inzet van knap gefabriceerde leugens, het werk van mensen die erop uit zijn om de permanente verwarring van de Russische media naar Europa zelf te exporteren. Als een Russisch wapen onmiskenbaar de MH17 neerhaalt tijdens een Russische invasie van Oekraïne, heeft de Russische televisie de onbeschaamdheid om te beweren dat hetgeen wat heeft plaatsgevonden een mislukte poging van Oekraïne was om president Poetin te vermoorden. Zelfs toen de lichamen van de echte slachtoffers over een gebied van vijftig vierkante kilometer verspreid lagen kregen de Russen te horen dat hun leider, en dientengevolge Rusland zelf, het ware slachtoffer was. De mensen die zulke leugens fabriceren zijn nu actief in Europa, waarbij zij soortgelijke leugens op het Nederlandse publiek richten, in de hoop dat zij een sfeer van verwarring en angst opwekken.
Het referendum van 6 april zal niet het eerste zijn. In november 2013 gingen Oekraïense studenten, jonge mannen en vrouwen, de straat op om te demonstreren ten gunste van het Associatieverdrag. De Oekraïense demonstranten wisten heel goed dat Oekraïne niet op het punt stond om lid van de Europese Unie te worden. Zij zagen het Associatieverdrag simpelweg, en heel begrijpelijk, als een stap in de richting naar het soort leven dat Europeanen vanzelfsprekend vinden. Zij zagen de essentie in van de gevestigde gewoonten die hun Nederlandse tegenhangers waarderen: een open maatschappij, de rechtsorde, vrije handel. Bohdan Solchanyk, een jonge wetenschapper die ik kende, was niet te onderscheiden van vergelijkbare Duitse of Franse jongeren qua levensvisie, uiterlijk of referentiekaders. Hij las poëzie en hield zich bezig met lokale geschiedenis en las Tony Judt. Met zijn baard, zijn oorbel, zijn mooie vriendin, door de meerdere talen die hij sprak en zijn bedachtzame manier van spreken was hij onmiskenbaar een Europeaan van zijn generatie. In tegensteling tot zijn collega’s in de EU was hij van mening dat hij moest demonstreren voor een normale en behoorlijke toekomst.
Aan het einde van 2013 en in het begin van 2014 heeft de regering van Oekraïne, onder druk van Rusland, veel van deze demonstranten geslagen, gekidnapt of gemarteld of uiteindelijk doodgeschoten. Bohdan Solchanyk werd door een kogel in zijn hoofd van een sluipschutter gedood. In zijn referendum werden de stemmen in bloed geteld. Desondanks hebben de mensen volgehouden. Na de massamoord die het leven van Bohdan Solchanyk en honderd andere demonstranten heeft geëist is de Oekraïense president in paniek naar Rusland gevlucht. Een nieuwe regering gelegitimeerd door vrije en eerlijke presidentiële en parlementaire verkiezingen en met de steun van de overgrote meerderheid van de bevolking heeft het Associatieverdrag wel getekend. Vanaf het begin was de beweegreden van de demonstranten niets meer dan de gewone gang van zaken die Nederlandse burgers als vanzelfsprekend aannemen. Bij de moeilijke taak om Oekraïne te hervormen is het zuur verdiende Associatieverdrag een van de belangrijkste overwinningen.
Dus wat een lokale Nederlandse vraag mag lijken is nu van algemeen belang. Indien je “nee” stemt, onderschrijf je de Russische poging om de Europese Unie van binnenuit te destabiliseren en om de voortzetting van Ruslands oorlogen in de buurt van de EU aan te moedigen. De Nederlandse burgers hebben het geluk dat zij nog voor Europese vrijheid in het stemhokje kunnen kiezen in plaats van dat zij op straat hun leven moeten riskeren. Moge dat vooral zo blijven.
Timothy Snyder is Professor Geschiedenis aan de Universiteit van Yale. Zijn meest recente boek is Zwarte aarde. Geschiedenis van de Holocaust.
Door: Oekraïne-referendum
