https://www.youtube.com/watch?v=xnFhRLDRWvE
Euromaidan Pers presenteert zijn tweede video over hoe om te gaan met Russische propagandatactieken. Hier is de eerste video te zien, Deel 1: Propaganda bereidt Rusland voor op oorlog.
De Russische propagandamachine produceert een oneindige stroom van gefalsificeerde en manipulatieve verhalen. Soms lijken ze idioot of onnozel, maar ze zijn allerminst willekeurig.
Russische propaganda voor zowel binnen- als buitenlandse consumptie volgt de technieken die stammen uit het Goebbels-tijdperk. Het is een oorlogswapen. In onze serie “Een gids voor Russische propaganda” onderzoeken we hoe propaganda werkt en hoe je kunt voorkomen dat je erin trapt.
Tijdens de Koude Oorlog raakten westerlingen die met de Sovjet-Unie te maken hadden vaak gefrustreerd door het automatische Sovjet-antwoord op commentaren die ook maar de lichtste kritiek bevatten op de Sovjet-Unie. De Sovjets zeiden dan altijd: “But what about…?” (Vrij vertaald: “Maar hoe zit het met….?”), om vervolgens een voorbeeld te geven dat de westerse hypocrisie moest illustreren. Ze leken soms minder geïnteresseerd in het verdedigen van het communisme dan in slechts aan te tonen dat het Westen (ook) imperfect was.
Westerse diplomaten, journalisten en docenten begonnen dit gedrag “whataboutism” te noemen. Het is te omschrijven als het constant aandacht afleiden van actuele, relevante nieuwsonderwerpen, feiten en argumenten met beschuldigingen over schijnheiligheid. Het whataboutism verwerd bijna tot een pseudo-ideologie: “Wij zijn niet perfect, maar jullie ook niet”, in plaats van argumenten als: “Ons systeem is beter” of “Je begrijpt het niet”.
Het whataboutism is ook levend en wel terug te vinden in de huidige Russische propaganda. Het basismechanisme is een poging emotie van ofwel schaamte ofwel woede te gebruiken om een discussie te laten ontsporen. Door de tegenstander of zelfs de ondervrager te beschuldigen van hypocrisie, proberen propagandisten gevoelens van schaamte vanwege botte beschuldigingen op te roepen of het gesprek te laten ontaarden in een discussie over schijnheiligheid. Als de tegenbeschuldiging van de propagandist volkomen belachelijk is, zoals vaak het geval blijkt, dan probeert hij of zij geen schaamte op te roepen, maar veeleer woede om op die manier het gesprek af te leiden van de kernzaak en het te laten derailleren in een welles-nietes over een irrelevant stukje geschiedenis.
Bedenk dat propagandisten proberen om je voortdurend af te leiden en in de war te maken. Feiten en de waarheid interesseren hen niet, ze willen slechts mentale verdeeldheid kweken en hun publiek verzwakken om het zo nog meer bevattelijk te maken voor propaganda of besluiteloos ten overstaan van het gezicht van de agressie.
Wat te doen als je een whataboutism hoort:
- Noem de tactiek direct bij de naam en zeg dat je geen whataboutism speelt.
- Ontspoor niet, de propagandist verdraait waarschijnlijk feiten om ze in zijn/haar verhaal in te passen.
- Maak ‘perfect’ niet de vijand van ‘goed’. Je tegenstander probeert je af te leiden met feiten die weinig te maken hebben met het onderwerpen dat jullie bespreken. Blijf bij het onderwerp: “Ja, die gebeurtenis was een calamiteit. En hoe rechtvaardigt dat dat Rusland nu met opzet een nieuwe calamiteit veroorzaakt?”
Een paar voorbeelden van Russische/Sovjet-whataboutismen:
1. Rusland valt Oekraïne niet binnen en daarnaast: hoe zit het met de Amerikaanse schijnheiligheid waarmee de VS stellen dat Rusland uit Oekraïne moeten wegblijven?
Dit Russische propagandafilmpje van maart 2014 probeert van onderwerp te veranderen, van de op dat moment lopende invasie van de Krim naar de Amerikaanse hypocrisie. Terwijl de Russische troepen Oekraïne binnenvallen, valt dit filmpje de VS aan op de inval in Irak (maart 2003), de gevechten in Afghanistan en het gebruik van bewapende drones en ontkent het de Russische inval van de Krim. Let op hoe het item eindigt met de uitspraak: “De Russische president heeft nooit groen licht gegeven voor militaire actie en Rusland heeft nooit gezegd dat het geïnteresseerd is in oorlog met Oekraïne. Afgezien daarvan: ’s werelds topagressor (de VS) beschuldigt Moskou ervan dat te zijn, waarmee het dubbele standaarden hanteert.”
In werkelijkheid hadden Russische troepen enkele dagen voor dit filmpje de Krim al veroverd en begon Rusland zijn invasie in de Donbas iets minder dan een maand later.
2. Zijn de ‘rebellen’ in de Donbas georganiseerd en gewelddadig en lijkt het erop dat ze gecoördineerd en bevoorraad worden door Rusland? Maar hoe zit het met de georganiseerde demonstraties een paar maanden daarvoor op de Majdan?
https://www.youtube.com/watch?v=erYypoeaZhs
Dit filmpje van CNN uit april 2014 toont de eerste fases van de Russische invasie in de Donbas. Op een bepaald moment vraagt de CNN-presentator de Russische propagandist iets over de weigering van de vermeende ‘pro-Russische betogers’ het Genève-akkoord (om de wapens neer te leggen en de door hen bezette overheidsgebouwen te verlaten) na te leven. De propagandist schakelt direct over en begint te praten over de Majdan-betogingen en de Krim. Ze zegt dat je niet kunt stellen dat de Russen die de gebouwen in de Donbas bezet houden Russen militairen zijn, omdat ze bewapend en georganiseerd zijn. Want de demonstranten op de Majdan waren ook bewapend en georganiseerd. Ze meldt er niet bij dat de laatstgenoemden bewapend waren met niet meer dan zelfgemaakte houten schilden en dat ze zichzelf hadden georganiseerd, terwijl de Russen die de overheidsgebouwen innamen machinegeweren hadden (zie hier de andere verschillen tussen de Euromaidanbetogers en de Donbas-separatisten).
Zoals de onderschepte telefoongesprekken van Poetins topadviseur Sergej Glazjev hebben bewezen, was het voor het Kremlin cruciaal dat de gebeurtenissen in de Donbas gelijkenis vertoonden met een volksopstand om de oorlog in Oekraïne wat betreft financiën en organisatie te construeren. Het idee was om “volkssteun” op te kloppen, de lokale autoriteiten voor zich te winnen door bewapende mannen (hoofdzakelijk Russen) te sturen die de overheidsgebouwen innamen en een invasie te plegen onder het mom van het verschaffen van “bescherming” van de plaatselijke bevolking.
3. De Panama-archieven hebben een aantal van Poetins schimmige financiële deals blootgelegd. Maar hoe zit het met de andere politieke figuren die de archieven noemen?
In dit filmpje proberen Russische propagandisten de aandacht af te leiden van de schimmige deals van de contacten van Poetin die het dichtst bij hem staan en die de Panana-archieven vermelden. Ze doen dat door van onderwerp te veranderen en de deals van de vader van David Cameron te belichten. Een andere propagandist draait het zo dat The Guardian de Poetin-invalshoek alleen maar benadrukt om in de gunst van de MI6 te komen.
4. Rusland heeft een Brits ingezetene in Londen vermoord met polonium, maar hoe zit het met de oorlog in Irak?
Nadat de Financial Times een hoofdredactioneel commentaar schreef over de moord op Litvinenko in Londen in 2006, antwoordde de Russische ambassade in Londen met een klassiek whataboutisme. “Waarom houd je je niet intensief met de eigen Britse zaken bezig en vraag je niet waarom niemand tot nu toe verantwoordelijk wordt gehouden voor de Britse doden in de oorlog in Irak? Het Chilcot-onderzoek, tussen twee haakjes, ontbeert al evenveel doorzichtigheid. Is het omdat de gevestigde orde het altijd beter weet?… Het is niet niks dat de foute oorlog in Irak heeft geleid tot een explosieve mix van islamitisch fanatisme en brein en lef van de Iraakse Ba’atisten en het ontbonden officierscorps, die een cruciale factor werd in de radicalisering van Britse moslims. De huidige migrantencrisis in Calais en het Middellandsezeegebied hebben dezelfde bron van mislukte interventies en strategieën in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
5. Tsjernobyl staat in brand, maar hoe zit het met nucleaire ongevallen in de VS?
Volgens de New York Times presenteerden de Sovjets een klassiek voorbeeld van een whataboutism in 1986. Nadat ze dagenlang de gevolgen van de nucleaire meltdown en het vuur van Tsjernobyl had ontkend en gebagatelliseerd, gaf de Sovjetregering uiteindelijk via het officiële staatspersbureau TASS toe dat er een incident was geweest. De korte mededeling werd gevolgd door een verhaal over nucleaire malheur in de VS, zoals Three Mile Island en Rochester.
6. Russische troepen hebben deelgenomen aan de annexatie van de Krim. Maar hoe zit het met Kosovo?
Na het illegale referendum ‘onder schot’ op 16 maart 2016 sprak de Russische president Vladimir Poetin de Doema toe, waarin hij de Russische annexatie gelijkstelde aan die van de afsplitsing door Kosovo van Servië, daarmee de interventie in Kosovo in wezen goedkeurend.
Echter, tijdens de afscheiding van Kosovo in 2008, veroordeelde de toenmalige president Dmitri Medvedev deze, omdat “Kosovo’s onafhankelijkheid de soevereiniteit van Servië en het internationaal recht schond”.
Slechts zeven maanden later, toen Rusland in augustus 2008 Georgië binnenviel, sprak Medvedev zichzelf tegen door Kosovo te gebruiken als een excuus om Georgië binnen te vallen, en te zeggen dat de Georgische Zuid-Ossetië een ander soort Kosovo was.
Kosovo was ‘slecht’ voor Rusland op het moment dat het ‘hypocriete Westen’ veroordeeld moest worden, maar ‘goed’ toen Rusland zijn invasie van soevereine landen moest rechtvaardigen.
Door Alex Leonor, voor Euromaidan Press
Alex Leonor levert bijdragen aan Euromaidan Press. Hij is afgestudeerd in politieke en militaire geschiedenis en een gulzige consument van Russische propaganda.
Video-ontwerper: Ganna Naronina; videoscript en -idee: Alex Leonor, Alya Shandra.
