Kaynak: Amerika’nın Sesi için Stan Pribılov
Rus propagandası Ukrayna’daki görevlerinin hiçbiriyle başa çıkamadı, Ukrayna’nın bilgi savaşı deneyimi izlenecek bir örnek haline geldi.
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırganlığının gaddarlığı ve anlamsızlığıyla bağlantılı olarak dünya toplumunun yaşadığı şokun arka planında, uzmanlara göre bu kez Kremlin diktatörü ve çevresinin komşu bir ülke işgalini haklı çıkarmaya çalışan söylemlerinin propaganda tezleri düzeyinde bile savunulamaz olması ortaya çıktı.
Mart ayının başlarında, Anders Aslund, Atlantik Konseyi web sitesinde “Vladimir Putin Ukrayna’daki Bilgi Savaşını Neden Kaybediyor” başlıklı makalesini yayınladı (Anders Aslund, Why Vladimir Putin is Losing the Information War in Ukraine, Senior Fellow, Atlantic Council).
O sırada Aslund, “En önemli faktör, Putin anlatısının temel zayıflığı olmaya devam ediyor. Aşırı sağ partilerin sürekli düşük tek haneli rakamlara düştüğü bir Yahudi cumhurbaşkanı olan bir ülkede “Nazizmi” ortadan kaldırma iddiası açıkça saçma. Daha da kötüsü, askerlerinin Ukrayna’da işlediği savaş suçları tüm dünyayı tiksindiriyor,” diye yazdı.
Merhamet
Savaşta Bilgi: Gazetecilik, Dezenformasyon ve Modern Savaş (İnformation at War: Journalism, Disinformation, and Modern Warfare) adlı kitabın yazarı Güney Kaliforniya Üniversitesi Fahri Profesörü Philip Seib (Philip Seib, Professor Emeritus of Journalism and Public Diplomacy, USC), “Rusya’nın daha küçük bir ülkeye sebepsiz yere saldıran bir saldırgan olduğu en başından beri herkes tarafından anlaşıldı. Dünyanın çoğu bunu kabul ediyor ve Ukrayna’daki katliamdan dehşete düşüyor. Bu savaşın korkunç kurbanları birçok medyada görülebilir,” dedi.
Bir noktada bunu sezen Kremlin propagandacıları “hareket halindeyken” taktik değiştirdiler ve dünyanın birçok bölgesinde kanıtlanmış eski “Sovyet yöntemlerini” kullanmaya başladılar.
“Marksist ideolojinin hakim olduğu ve hala mevcut olduğu ülkelerin kolaylıkla yarı-geleneksel anti-Amerikanizme battığı” neredeyse bir aksiyom haline geldi. Kremlin propagandasına karşı en savunmasız ülkelerin listesi, sömürge sonrası Afrika ve Latin Amerika’nın jeopolitik haritasıdır ve bu harita, Ortadoğu’da köktendinciliğe dayalı agresif bir Batı karşıtı ideolojiyi savunan ülkeleri de içerir.
Avrupa Güvenlik Politikası Değerler Merkezi Kıdemli Üyesi (Senior Fellow European Values Center for Security Policy) Nathalie Vogel, “Bu, Rus psikolojik savaşı için mükemmel bir ortam,” diye açıklıyor.
Anti-Sovyetizm
Moskova’nın, Sovyetler Birliği’nin bir parçası olan Ukrayna’da yirminci yüzyılın geleneksel ideologemelerinin hala işe yarayacağını umması açıktı.
Gazeteci, yazar, belgeselci, Emmy ödüllü, Radio Martí’nin (Radio y Televisión Martí) kurucularından ve liderlerinden, Küba komünistlerinin propagandasına yıllardır karşı çıkan ABD Küresel Medya Ajansı’nın (USAGM) Küba’ya yayın yönetmen yardımcısı Alvaro Alba, bu hatayı şöyle açıkladı: “Rusya, Ukrayna’daki propagandada zaten yaklaşım düzeyinde “başarısız oldu”. “Rus yöntemi”ne başvurmak, özellikle Batı için çabalayan bir neslin ortaya çıkmasıyla birlikte, bağımsız Ukrayna üzerinde uzun süredir herhangi bir etkisi olmayan Sovyet propagandasının 21. yüzyıldaki sürekliliğidir. “Holodomor” tarafından ağırlaştırılan “Sovyet Ukrayna” yılları, kollektifleştirmeye karşı direniş, 50’li yılların sonuna kadar Karpatlar’da Ukrayna’nın bağımsızlığı için savaşan UPA (Ukrayna İsyan Ordusu) ve OUN’un (Ukrayna Milliyetçiler Örgütü) mücadelesi, Ukraynalılar arasında (Litvanyalılar ve Gürcüler arasında olduğu gibi) Kremlin propagandası algısına bir “panzehir” gelişti.”
“Mesleki becerilerin” kaybı
Ancak modern Rusya için küçük düşürücü başka nedenler de var. Rus dezenformasyonu Ukrayna’da işe yaramıyor çünkü 2022 yılı 2014 bile değil. Kremlin’deki liderler dünya görüşlerini geliştirmede duraklarken, Ukrayna sadece Sovyet zihniyetini değil, aynı zamanda arkaizmi, taşralılığı ve teknik geriliği de atarak ilerledi. Natalie Fogel, tarihte belki de ilk kez Ukrayna medyasının Rus medyasını ele geçirdiğini söyledi: “Bilgi savaşında Ukraynalı uzmanlar, bugün bu alanda en profesyonel uzmanlar çıktı. Çoğu, yurtdışında eğitim görmüş, birkaç dil konuşan oldukça genç bilim adamları. Bunlar arasında askeri ve istihbarat geçmişi olanlar da var. Örneğin, Avrupa Değerler Merkezimiz (EVC), Prag’da bu tür profesyonellerin çalıştığı Bilgi Güvenliği Merkezi’ni açtı.”
Ukraynalı bir marka olarak cesaret
Morgan Meaker‘ın (Kıdemli Yazar, WIRED – Avrupa işi) yayınında açıklanan Banda PR ve reklam ajansı hikayesi, bilgi savaşı başarısının canlı bir örneğidir. “Ukrayna Propaganda Savaşını Nasıl Kazanıyor”(How Ukraine is winning the Propaganda War) başlıklı makalesinde Morgan Meaker, “Ajans, savaşın en başında, “cesaretin ulusal bir klişe, Ukraynalılara ait olma ile ilişkili bir özellik olduğu” fikrine dayanarak geniş çaplı bir uluslararası kampanya başlatmayı başardı. Banda ajansı yazı tipinde yazılan ve mavi ve sarı ile çevrelenmiş ‘cesur’ kelimesi New York Times Meydanı’nda sergilendi ve İngiltere Başbakanı Boris Johnson’ın Mayıs ayında yaptığı konuşmanın arka planını oluşturdu,” diye yazdı.
Natalie Vogel, Ukraynalıların cesaretinin sadece bir reklam memi olmadığını kaydetti:
“Ukraynalıları korkutmak zor. Hatta bu onların “kültürel DNA’sı” bile olabilir. Çoğu Kazakların torunlarıdır ve Kazaklar hiçbir zaman köle olmamıştır. Putin iki konuda “tebrik” edilebilir: Ukrayna halkını birleştirmeyi ve Ukrayna’daki “Sovyet insanının” son içgüdülerini ortadan kaldırmayı başardı.”
Demokratik Dokunulmazlık
Demokratik süreçlerin gelişmesiyle, Ukrayna toplumu sadece değişmekle kalmadı, aynı zamanda Moskova’nın işgali altında kalmış şehirlerde çekilen görüntülerin gösterdiği pratikte kendini barbarlık olarak gösterdiği, bir kısmı “muhafazakarlığı” hakkında konuşmaktan hoşlanan Rusya’nın geri kalmış toplumuna da meydan okudu.
Natalie Fogel, “Ukrayna’daki sivil toplumun bir bütün olarak dezenformasyona karşı direncini artırabildiğini” kaydetti. “Son yıllarda, Ukrayna makamları, STK’ları, akademiyi, Dışişleri Bakanlığını, Savunma Bakanlığını ve diğer çeşitli bakanlıkları ve istihbarat teşkilatlarını dahil ederek dezenformasyonun belirlenmesi ve bunlarla mücadele için kapsamlı bir yaklaşım getirdi. Bu yaklaşımın bir örneği Lübov Tsıbulska’nın [Ukrayna Kültür Bakanlığı Stratejik İletişim Merkezi başkanı] çalışmasıdır.”
Natalie Fogel, “Ukrayna bilgi alanı son derece çeşitlidir ve örneğin radyo, televizyon, basılı ve sosyal medya arasındaki yoğun medya içeriği [sinerjisi] ile vatandaşlar tarafından (Maria Avdeyeva’nın savaş bölgesinden raporları çok iyi bir örnektir) [özel] raporlamaya açıktır. Karşılıklı olarak alıntılanabilirler, karşıt bakış açıları içerirler ve birbirlerini tamamlarlar. Bu, yüksek düzeyde doğruluk ve şeffaflık sağlar,” diye ekledi.
Anders Aslund, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin başlangıcında yayınlanan yukarıdaki yazıda, yabancı gazetecilere özgürlük sağlayan Ukrayna devletinin artan demokratik olgunluğunun yanı sıra Rusya’dan farklı olarak Ukrayna’da gazetecilere baskı yapılmadığını vurguladı:
“Büyük ölçüde Biden yönetiminin Putin’in işgal planlarını sürekli ve ayrıntılı bir şekilde ifşa etme politikası sayesinde, dünya büyük bir çatışmanın patlak vermek üzere olduğunu önceden biliyordu. Sonuç olarak, 2021 yılının sonunda uluslararası medyanın temsilcileri Ukrayna’da toplanmaya başladı. Şubat ayı başlarında, Kyiv’in en iyi otellerinin çoğu dünyanın her yerinden gazeteciler ve film ekipleriyle doldu… Muhabirler çok sayıda Harkiv, Lviv, Mariupol ve Odesa gibi bölgesel başkentlere seyahat ettiler. Uluslararası medyanın Ukrayna’daki benzeri görülmemiş varlığı, yüzlerce gazetecinin gerçeği kendi gözleriyle görmelerini sağladı.”
Açıklık
Natalie Fogel, Ukrayna toplumunda geliştirilen tartışma alışkanlığının yanı sıra uluslararası düzeyde Rus meslektaşları için geçerli olmayan Ukraynalı politikacıların varlığını hatırlattı. Ek olarak, Putin’in “kapalı konutlarda” saklanarak “çok metrelik masalarda” oturması ile kıyaslayarak Ukrayna cumhurbaşkanının halkına açıklığı, erişilebilirliği ve yakınlığı kesinlikle avantajlı çıktı.
Natalie Fogel, “Zelenskıy’in bir videosu, nüfusu sakinleştirmek ve aynı zamanda ülkenin liderliğinin mesajını dünyaya iletmek için yeterli. “Grup lideri burada, başkan burada…” veya “Taksiye ihtiyacım yok, cephaneye ihtiyacım var” ifadesi, siyasi savaş çerçevesinde mesajlaşmanın başyapıtları olarak tarihe geçecek. Ukrayna Devlet Başkanı mükemmel bir muhatap,” diye temin etti.
Ukraynalıların ruhunun gücü
Alvaro Alba, Ukraynalılara Putin’in saldırganlığına, Ukrayna halkının tarihi hafızasından gelen savaşçı ruhuna direnme konusunda bir başlangıç sağlayan önemli bir faktör olarak öne çıkardı.
Alvaro Alba’ya göre “Ukraynalıların ruhu, Taras Şevçenko’nun “Vasiyet” şiirinde veya milli marşta sentezlenir: “Ukrayna henüz yok olmadı”. Polonya’da olduğu gibi, ulusal kimlik Moskova’ya karşı direnişle eş anlamlıydı”.
Nesnellik
Philip Sabe, daha ilk günlerinden itibaren Rus işgalinin haberine aktif olarak katılan dünya topluluğu, dünya medyası ve sosyal ağlardan gelen desteği de çok takdir etti. Profesöre göre onlar olmadan, Ukrayna medyası için çok şey zor olurdu: “Sosyal ağlar Ukraynalı yetkililerin, işgalcilere karşı savaşı belgeleyen gazetecilerin içeriğiyle doldu. Bu içerik retweetler ve repostlar yoluyla dağıtıldı. Rusya’nın medya çabaları, Amerika’nın Sesi de dahil olmak üzere, bu kadar enerjik “karşı programlama” ile daha önce hiç karşılaşmamıştı.”
Bilgi alışverişi, hem Ukrayna ordusu hem de sivil toplum ve Ukrayna hükümeti için muazzam bir yardım haline geldi. Rusya buna sahip olamaz ve olamazdı, çünkü “medeniyet aslında Kremlin’e sırtını dönmüştür”. Mem haline gelen yakalanması zor “Kyiv Hayaleti” hakkında haberler, Yılan Adası savunucularının cesareti, “Çernobaevka” da savaşçıların azmi, Ukrayna Devlet Başkanı Volodımır Zelenskıy’in parlak konuşmaları, vahşet ve yıkımın şok edici kanıtları Rus ordusu tarafından işlenen, evlerinden kaçan milyonlarca Ukraynalının videoları, Batı’nın bu savaşa karşı Ukrayna lehine olan tavrını kesinlikle değiştirmiştir.
Ukrayna’da dezenformasyonla mücadelenin yıllarca devam ediyor olması önemlidir. “Rus dezenformasyon kampanyaları, StopFake ile işbirliği içinde gazeteciler tarafından birkaç saat içinde etkisiz hale getiriliyor: medyaya birkaç dilde bilgi gönderiliyor. Son örnek, Adrian Boke’nin tanık olduğu iddia edilen [Ukrayna ordusundaki] savaş suçları hakkında yaydığı dezenformasyondu. Natalie Fogel, Ukraynalı uzmanlar kelimenin tam anlamıyla bir “Sherlock Holmes soruşturması” yürüterek onun bir sahtekar olduğunu kanıtladı” dedi.
Dil
Ukrayna dilinin canlanması, sahtekarlıkların çözülmesinde büyük rol oynadı. Ukraynalı olmayan konuşmacılar için telaffuzu zor olan “palyanıtsya” “şifre-sözcüğü” hikayesi tüm medyaya yayıldı. Alvaro Alba, dilin Ukrayna halkını zor günlerde destekleyen tarihi hafızanın taşıyıcısı olduğunu söylüyor. Onlara 21. yüzyılda tamamlamaları gereken “Batı’ya laik yürüyüşlerini” hatırlatıyor:
Alvaro Alba, “Ukraynalılar, halkın hayatta kalmasıyla motive oluyor. Euromaidan’ın sloganı “Ukrayna Avrupa’dır” idi ve bağımsız bir devlet olarak varlıklarını sürdürmek için işgalcilere yeniden direnmeleri gerekiyor. Ukrayna dilinin yürürlükten kaldırılmasına yönelik imparatorluk kararnamelerinden Çernobil trajedisine veya 2014 yılında Kırım’ın ilhakına kadar ülkenin tarihi, onları savaşmaya devam etmeye motive ediyor. Ukraynalılar destek için tarihlerine dönüyorlar. Bunun örnekleri, Ukraynalı atıcıların marşı olan “Çervona Kalına” şarkılarıdır. Bu nedenle Ukraynalılar Kiev (Rusça telaffuz) değil Kyiv (Ukraynaca telaffuz) için, Odessa (Rusça telaffuz) değil Odesa (Ukraynaca telaffuz) için, Nikolaev (Rusça telaffuz) değil Mykolaiv (Ukraynaca telaffuz) için savaşıyorlar” dedi.
Tecrübe
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde profesör olan Philip Sabe, dünyanın diğer bölgelerinin yanı sıra diğer ülkelerin de Ukrayna’nın Kremlin’in propagandası ve beyin yıkamasıyla zor ama başarılı bir şekilde yüzleşmesinden öğrenmesinin önemli olduğunu söyledi.
“Rusya, Gürcistan, Moldova, Litvanya gibi başka bir ülkeyi saldırmaya karar verirse? Ancak o zaman bu ülkelerin Ukrayna’nın bilgi savaşındaki eylemlerinden ders alıp almadığını bileceğiz?” diye merak etti.
Şimdiden, Ukraynalı uzmanların mücadelesinin beceri ve deneyimlerinin dünyanın diğer bölgelerinde Çin, İran ve yine Rus propagandasına karşı nasıl uygulanacağını düşünmeye değer.Avrupa Değerleri Merkezi’nden Natalie Fogel, dezenformasyona karşı gelecekteki bu yönün son derece önemli olduğunu düşündü çünkü: “Birçok ülkede [Rus] propaganda makinesinin sonuçları etkileyici. Bu, Rus ve Sovyet emperyalizminin dünyanın diğer bölgelerindeki mirası düşünüldüğünde, sistematik olarak göz ardı edilen bir gerçek olarak özellikle dikkat çekicidir.
