Spis treści:

Wstęp

Pakt Ribbentrop – Mołotow

Cele operacji dezinformacyjnej

Działania propagandowe Federacji Rosyjskiej

Tezy manipulacyjne i fałszowanie historii

Zalecenia

Wstęp

System wersalski zjednoczył przeciwko sobie państwa pokonane w pierwszej wojnie światowej, oraz nieuznawaną wówczas w świecie Rosję Sowiecką. Sprzyjała temu wyraźna różnica poglądów wielkich mocarstw. Najbardziej agresywną politykę prowadziły w latach 30. III Rzesza i ZSRR, które w celu pominięcia ustaleń Traktatu Wersalskiego zawarły układ w Rapallo. W 1936 roku Niemcy dokonały remilitaryzacji Nadrenii. W 1938 roku dokonały tzw. Anschlussu (przyłączenia) Austrii, anektując ten kraj bez głosu sprzeciwu ze strony innych państw. Jeszcze w tym samym roku wysunęły roszczenia w sprawie czechosłowackich Sudetów, zamieszkanych przez Niemców. Nastąpił tzw. kryzys czechosłowacki, bowiem w razie nieprzyjęcia żądań przez Czechosłowację, Niemcy groziły jej wojną. W tym celu zwołano konferencję do Monachium. Wzięli w niej udział przywódcy Niemiec, Włoch, Francji i Wielkiej Brytanii. Te dwa ostatnie państwa, bojąc się wybuchu nowej wojny, przystały na żądania niemieckie. Konferencja odbyła się bez udziału najbardziej zainteresowanego państwa – Czechosłowacji. Jeszcze w 1938 roku Niemcy zajęły część Czechosłowacji, następnie w marcu 1939 roku zlikwidowali to państwo tworząc Protektorat Czech i Moraw oraz zależne od Niemiec państwo słowackie. Polityka ta była możliwa dzięki ustępstwom Francji i Wielkiej Brytanii bojących się wybuchu konfliktu zbrojnego, który ogarnąłby całą Europę.

Układy o nieagresji z Niemcami (1934) i ZSRR (1932) zawarte na początku lat 30. zdawały się gwarantować Polsce pewne minimum bezpieczeństwa. Szczególne znaczenie miało porozumienie zawarte z Niemcami. Krok ten bywa dziś przedstawiany w fałszywym świetle. W latach 1934-39 Polska konsekwentnie odrzucała ponawiane przez przywódców III Rzeszy oferty polsko-niemieckiej współpracy przeciwko ZSRR. Stalinowskie oskarżenia pod adresem polskich władz, o zawarcie rzekomego tajnego układu z III Rzeszą, nigdy nie miały nic wspólnego z rzeczywistością. Nie mają też uzasadnienia w wiedzy historycznej. Dopóki istniało niepodległe państwo polskie, niemiecka agresja na Rosję była niemożliwa. Konsekwencją odrzucenia przez Polskę niemieckiej propozycji było to, że Hitler musiał doprowadzić do porozumienia ze Stalinem. Z kolei Stalin 3 maja 1939 odwołał ze stanowiska komisarza spraw zagranicznych Maksima Litwinowa, a na jego miejsce mianował Wiaczesława Mołotowa, swojego zaufanego człowieka, który od dawna był zwolennikiem porozumienia z Niemcami. Litwinow opowiadał się za ewentualnym sojuszem z Wielką Brytanią i Francją. Stalin i Mołotow nie zamierzali zawierać umów z zachodnimi demokracjami, które swoją słabość okazały realizując politykę appeasementu. Stalin doskonale wyczuł, że w konsekwencją sojuszu z Zachodem byłoby wzięcie na siebie głównego ciężaru walki z III Rzeszą. 21 sierpnia 1939 roku zaaprobował więc przyjazd do Moskwy Joachima von Ribbentropa, warunkując wszakże zgodę na podpisanie traktatu o nieagresji zawarciem dodatkowego porozumienia, regulującego interesy obu stron w kwestiach polityki zagranicznej. 22 sierpnia 1939 r. poinformowano, że rząd III Rzeszy i rząd sowiecki doszły do porozumienia w sprawie podpisania paktu o nieagresji. Niemiecki minister przyleciał do stolicy ZSRS w południe 23 sierpnia. Pakt został podpisany 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie przez Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa, którzy w imieniu swoich przywódców, Adolfa Hitlera i Józefa Stalina, dokonali podziału terytoriów państw Europy Środkowej i Wschodniej. Podana do wiadomości publicznej umowa zawierała siedem artykułów.

Pakt Ribbentrop – Mołotow

Pakt Ribbentrop-Mołotow to umowa o nieagresji, której tajny protokół ustalał podział Europy Środkowej i Wschodniej między Niemcy a ZSRR. Hitler zabezpieczał w ten sposób przyszły atak na Polskę i front wschodni, Stalin – powiększał strefę wpływów komunizmu.

W pierwszym punkcie paktu ustalono, że:

„W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa) północna granica Litwy stanowić będzie jednocześnie granicę stref interesów Niemiec i ZSRS. W związku z tym obie strony uznają zainteresowanie Litwy w stosunku do rejonu Wilna”.

Drugi punkt, bezpośrednio dotyczący Polski, brzmiał następująco:

„W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego, i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia”.

Kolejny z punktów odnosił się do obszaru Europy Południowo-Wschodniej. Strona sowiecka podkreśliła w nim swoje zainteresowanie Besarabią należącą do Rumunii, natomiast strona niemiecka wyraziła całkowity brak zainteresowania, co do tych terenów.

W ostatnim punkcie dokumentu stwierdzano:

„Niniejszy protokół będzie traktowany przez obie strony, jako najściślej tajny”.

Zawarcie pod koniec sierpnia 1939 roku paktu Ribbentrop – Mołotow miedzy III Rzeszą a Związkiem Radzieckim, było końcem pokoju a początkiem wojny. Dzieląc się strefami wpływów w Europie, oba państwa przystępowały razem do wojny. Wraz z postawieniem żądań niemieckich wobec Polski, w tym tego o włączeniu Gdańska do Rzeszy, polityka ustępstw się skończyła. Przedłużany od połowy lat trzydziestych pokój zamienił się 1 września w wojnę polsko-niemiecką, która przekształciła się w II wojnę światową. 17 września 1939 r. zbrojnie uderzyła na Polskę Rosja Sowiecka, łamiąc podpisany wcześniej Pakt o nieagresji (potwierdzony 2 czerwca 1939 r. przez nowo mianowanego ambasadora ZSRR w Polsce Nikołaja Szaronowa) i dołączając do niemieckiego ataku. Symbol tego sojuszu to wspólna niemiecko-rosyjska defilada Wehrmachtu i Armii Czerwonej 22 września 1939 r. w zdobytym przez Niemców Brześciu. W latach 1939-41 NKWD wspólnie z Gestapo zwalczała polski ruch oporu, zasady tej współpracy ustalano podczas serii konferencji, które odbyły się w latach 1939–1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Współpraca obejmowała wymianę informacji między ZSRR oraz III Rzeszą na temat polskiej konspiracji. Podjęto też działania mające na celu eliminację polskiej elity przywódczej oraz inteligencji. Niemcy i ZSRR podjęły także działania zmierzające do wynarodowienia Polaków, w celu pozbawienia ich tożsamości narodowej i włączenie populacji narodowości polskiej w narody obu krajów w ramach germanizacji bądź rusyfikacji.

Dodatkowo w latach 1939-1941 doszło do ścisłej współpracy gospodarczej Niemiec i ZSRR. Aż do czerwca 1941 roku ZSRR intensywnie pomagał Niemcom wojskowo i gospodarczo. Stalin zawarł z Hitlerem dwie umowy handlowe – w 1939 i 1940 roku. Rosja Sowiecka dostarczyła III rzeszy: 1,6 mln ton zboża, 900 tys. ton ropy, 500 tys. ton rudy żelaza, a także mangan, chrom, bawełnę, fosfat, soję, kauczuk i platynę. Te dostawy pozwoliły Niemcom kontynuować wojnę i zająć Europę.

Układ niemiecko-sowiecki przesądził o wybuchu wojny, co było równoznaczne z kolejnym rozbiorem ziem polskich. Najważniejszą częścią porozumienia dwóch totalitarnych państw był dodatkowy, tajny protokół uzgadniający podział Europy Środkowo-Wschodniej na niemiecką i sowiecką strefę wpływów. Ustalenia te stanowiły zapowiedź ludobójczej polityki realizowanej w imię zbrodniczych idei – nazistowskiej i komunistycznej. Stalinowski Związek Radziecki jest takim samym inicjatorem II wojny światowej jak hitlerowskie Niemcy.

Działania propagandowe Federacji Rosyjskiej

W przypadku falsyfikowania faktów historycznych, rosyjskie działania cechują się pełnym spektrum akcji realizowanych zarówno poprzez kontrolowane przez rosyjskie władze media, jak również cały zespół działań połączonych, polegających na oddziaływaniu poprzez przedstawicieli administracji rządowej, wypowiedzi „ekspertów”, ośrodków akademickich jak również działalność kontrolowanych przez Federację Rosyjską mediów obcojęzycznych, jak np. polskojęzyczne środowisko informacyjne- portal Sputnik.

Tezy manipulacyjne i fałszowanie historii

W badaniach nad rosyjską propagandą operującą w zakresie okoliczności zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow, zwraca uwagę publikacja w 80-lecie podpisania paktu materiałów dotyczących rzekomo „nieznanych szczegółów dotyczących międzynarodowej polityki przed wojną” przez rosyjski MON. Dobór i komentarze do publikacji, wpisują się w długofalowe działania manipulacyjne historią. Wśród opublikowanych dokumentów jest raport dowódcy sztabu generalnego Armii Czerwonej Borysa Szaposznikowa z 1938 roku, w którym sowiecki wojskowy nazywa Polskę „sojusznikiem Niemiec”, „ZSRR musi być przygotowany do walki na dwa fronty: na zachodzie przeciwko Niemcom i Polsce (…) oraz na wschodzie przeciwko Japonii“ – pisał Szaposznikow.

Selektywny dobór tez zawarty w opublikowanym dokumencie, ma na celu uwiarygodnienie tez propagandowych i dezinformacyjnych realizowanych przez Federację Rosyjską, jakoby przedwojenna Polska kolaborowała z III Rzeszą oraz stanowiła zagrożenie dla bezpieczeństwa Związku Radzieckiego.

W opublikowanych dokumentach można też odnaleźć raport politruka Armii Czerwonej gen. Lwa Mechlisa, w którym zawiera fałszywe tezy kolportowane przez ówczesne działania propagandowe, jakoby wkraczający na cudze terytoria wskutek zawarcia paktu czerwonoarmiści, byli witani przez ludność zajmowanych państw kwiatami. Tezy mają podpierać współczesne działania manipulacyjne, w których Rosja stara się przedstawić wkroczenie Armii Czerwonej we wrześniu 1939 roku na terytoria sąsiadujących państw nie jako przejaw zbrojnej agresji i następnie okupacji tych terytoriów.

Dwa wskazane przykłady zaangażowania rosyjskiego MON-u w przygotowanie i propagację materiałów manipulacyjnych, ukazują ponownie, że operacje propagandowe realizowane przez Rosję, mają usystematyzowaną strukturę, której jednym z elementów jest działanie aparatu państwowego. Masowy charakter przekazu propagandowego, wzmacniany nie tylko przez sieć portali informacyjnych ale również kanały telewizyjne, jak np. telewizja rosyjskiego resortu obrony Zwiezda przekonywały, że rzekomo „ujawnione archiwalne dokumenty potwierdzają współpracę Polski z Hitlerem”.

Wypowiedzi w podobnym tonie i wywoływanym efekcie padały również z ust Marii Zacharowej, rzeczniczki rosyjskiego MSZ, która dodatkowo przypisywała Polsce „histerię i rusofobię” jako element, którym starała się wytłumaczyć ostrą reakcję polskiego rządu na fałszywe tezy wypowiadane przez Władimira Putina w czerwcu 2020 roku, który w artykule o okolicznościach wybuchu II wojny Światowej i o Pakcie Ribbentrop-Mołotow wprost zasugerował kolaborację Polski z Hitlerem.

Rosyjskie działania wykorzystują niejednokrotnie kontekst ówczesnej polityki, jaką prowadziła również Francja i Wielka Brytania. Jedna z tez uwiarygodniających rosyjską „wersję” powodów zawarcia paktu jest teza o nie udzieleniu pomocy w rzekomej antyhitlerowskiej polityce sowieckiej Rosji. Całokształt tej tezy jest oparty na fałszu historycznym, gdyż historia współpracy sowietów z nazistami, chociażby w sferze wojskowej, jest znacznie starsza niż czasookres zawarcia paktu. W latach trzydziestych XX wieku, zdaniem propagandystów Kremla, ZSRR próbowało tworzyć antyhitlerowską koalicję. Jako uwiarygodnienie ma służyć teza o tym, że Stalin miał tajny plan wysłania do Polski miliona żołnierzy, którzy mieli zabezpieczyć Polskę przed potencjalny atakiem nazistowskich Niemiec, jednak w związku z odrzuceniem tej propozycji przez polski rząd, Stalin był zmuszony zawrzeć pakt z Hitlerem.

Kolejnym często propagowanym wątkiem dezinformacyjnym są tezy, jakoby Rosjanie zawarli pakt Ribbentrop-Mołotow w celu zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańców Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi.

Kolejnym elementem mającym związek z maskowaniem współpracy Stalina z Hitlerem i zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow jest posługiwanie się pojęciem tzw. spisku monachijskiego, którego ustalenia miały rzekomo być praprzyczyną wybuchu II wojny światowej. Jednak jedną z nadrzędnych linii narracji pozostają fałszywe sugestie kolaboracji Polski z Hitlerem, które są uwiarygadniane różnymi wątkami: od włączenia Zaolzia przez Polskę, po selektywne, niejednokrotnie niewiarygodne dokumenty publikowane na użytek działań propagandowych.

Cele operacji dezinformacyjnej

Procesy falsyfikacji historii realizowane przez Federację Rosyjską ma charakter wielowymiarowy. Działania kontrolowanych przez Kreml mediów, propagandystów czy przedstawicieli administracji państwowej mają na celu stworzenie alternatywnej wersji historii, w której fakty niewygodne, czy wręcz haniebne dla oceny rosyjskiej historii są maskowane lub wprost zniekształcane poprzez działania dezinformacyjne.

Jednym z głównych celów tych działań jest fałszowanie informacji dotyczących zawartego w sierpniu 1939 roku Paktu Ribbentrop-Mołotow, w celu zatarcia faktów dotyczących intencjonalnej współpracy Stalina z Hitlerem w okresie poprzedzającym wybuch II Wojny Światowej, jak i jej początkowej fazy do 1941 roku.

Jednym z ogólnych celów do których prowadzi obecna polityka propagandowa Rosji jest przedstawienie Rosji jako państwa, które nie prowadziło wrogich działań wymierzonych w bezpieczeństwo swoich sąsiadów, w tym także bezpieczeństwo Polski.

Korelacja wszystkich działań aparatu propagandowego Rosji, mediów, administracji państwowej, sektora akademickiego pozwala stwierdzić, że Kreml podejmuje próbę stworzenia całkowicie alternatywnej i fałszywej wersji historii.

Zalecenia

Zaleca się zwiększenie dynamiki komunikacji materiałów o charakterze historycznym, które stanowiłyby odpowiedź na linie narracji manipulacyjnych stosowane przez Federację Rosyjską.

Zaleca się sporządzenie i wdrożenie polityki komunikacji opartej na faktach historycznych z położeniem szczególnego nacisku na obszary i wydarzenia, które znajdują się w głównym obszarze zainteresowania rosyjskich propagandystów.

Zaleca się intensyfikację wydarzeń o charakterze kulturalnym, promującym fakty historyczne, zwłaszcza w precyzyjnie dobrane informacje nt. rzeczywistego znaczenia, formy i przesłanek towarzyszących zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow.

Zapewnienie obsługi medialnej i promocji wydarzeniom, publikacjom, wypowiedziom, które będą mogły osiągnąć potencjał opiniotwórczy i stanowić przeciwwagę dla działań manipulacyjnych Kremla.

Raport opracowano we współpracy z Fundacją INFO OPS Polska.