Spis treści:
Wstęp
Działania propagandowe Federacji Rosyjskiej
Wybrane cele operacji dezinformacyjnej
Dynamika komunikacji manipulacyjnej
Zalecenia
Wstęp
Wojna polsko-bolszewicka w latach 1919–21, była konfliktem zbrojnym, którego genezą było podjęcie przez Armię Czerwoną działań ofensywnych na terytoriach Białorusi i Litwy (zajęcie Mińska 11 grudnia 1918 roku i Wilna 5 stycznia 1919 roku). Bolszewicy dążyli do wprowadzenia siłą na zajmowanych terenach rządów komunistycznych oraz kontroli militarnej, politycznej i gospodarczej.
Główną przyczyną wybuchu wojny polsko-bolszewickiej były działania podejmowane przez Rosję sowiecką, które stanowiły bezpośrednie zagrożenie dla niepodległości Polski. Jedną z nich była próba narzucenia siłą idei permanentnej rewolucji i tym samym rozwinięcia rewolucji komunistycznej na teren Polski i dalej, poprzez wsparcie rewolucji w Niemczech, w całej Europie.
Działania propagandowe Federacji Rosyjskiej
Analiza przestrzeni informacyjnej wykazała zwiększone występowanie przekazu propagandowego dotyczącego Wojny polsko-bolszewickiej w okresie od kwietnia 2020 roku. Dynamika komunikacji kontrolowanych przez Kreml polskojęzycznych obiektów medialnych (patrz grafika w rozdziale „Dynamika komunikacji manipulacyjnej”) potwierdza skoordynowany i systematyczny charakter prowadzenia operacji wpływu na postrzeganie wydarzeń z 1920 roku.
Jednym z narzędzi stosowanych przez rosyjską propagandę jest posługiwanie się wielowektorowym przekazem zawierającym fałszywe, bądź fragmentarycznie zmanipulowane informacje.
Rosyjskie działania propagandowe rozpatrywane jako całość działań aparatu państwowego i medialnego, mają na celu stworzenie zniekształconych warunków postrzegania wybranych przez Kreml informacji dotyczących historii Bitwy Warszawskiej. Federacja Rosyjska dysponuje dużym potencjałem medialnym, którego znaczna część znajduje się pod ścisłą kontrolą rosyjskiej administracji, w tym niejednokrotnie działa z inspiracji rosyjskich służb specjalnych. Jednym z elementów oddziaływania na inne kraje jest budowa i utrzymanie portali informacyjnych, działających w innych niż rosyjski językach, w celu efektywnego oddziaływania na wybrane społeczeństwa. Jednym z głównych źródeł wprowadzających w Polsce rosyjskie materiały propagandowe jest portal Sputnik, którego właścicielem w całości jest rosyjskie państwowe przedsiębiorstwo medialne Rossija Siegodnia z siedzibą w Moskwie. Jawne, otwarte kanały rosyjskiej komunikacji manipulacyjnej to jedynie fragment szerokiego wachlarza możliwości nasycania środowiska informacyjnego pożądaną przez Kreml informacją.
Do najważniejszych zidentyfikowanych linii narracji propagandowych zidentyfikowanych w badanym okresie, między innymi kolportowanych na łamach wspomnianego wcześniej Sputnika, są tezy manipulacyjne dotyczące nie tylko genezy wojny polsko-bolszewickiej, ale również jej przebiegu i następstw.
Jednym z często identyfikowanych przekazów jest próba przypisania Polsce dążeń ofensywnych, które miałyby, w ówczesnych okolicznościach, doprowadzić do aneksji terytorium Białorusi, Litwy czy Ukrainy. Te wektory fałszywego przekazu mają za zadania maskować rzeczywiste powody bolszewickiej ofensywy i próby przeniesienia rewolucji komunistycznej na zachód, oraz wpisują się w główne cele propagandowe Federacji Rosyjskiej, realizowane przy okazji innych operacji dezinformacyjnych – kształtowanie wizerunki Rosji jako „oblężonej twierdzy”, również w ujęciu historycznym. Takie działanie manipulacyjne kontrolowanych przez Kreml przekazów medialnych ma za zadanie ułatwić maskowanie wrogich działań podejmowanych przez Rosję i stawiać w negatywnym świetle państwa i narody, w stosunku do których rosyjska propaganda prowadzi operacje wpływu.
Rosjanie prowadząc operację manipulacyjną niejednokrotnie nawiązują do innych, pozornie niezwiązanych z głównym celem dezinformacji retoryk. W przypadku zniekształcania obrazu wojny polsko-bolszewickiej, zidentyfikowaliśmy również próbę obarczenia Polski odpowiedzialnością za wybuch Bitwy Warszawskiej, gdzie jako uzasadnienie było wskazywanie obok rzekomych dążeń ofensywnych Polski, fałszywych informacji o bestialstwie, torturach i represjach stosowanych przez polskie wojska na „okupowanych” terytoriach.
Rosyjscy propagandyści posługują się sformułowaniem „wojna inwazyjna”, nawiązując do działań wojsk polskich pod Warszawą w 1920 roku. Ten fałsz historyczny pojawia się wielokrotnie w badanych przekazach manipulacyjnych Federacji Rosyjskiej.
Kolejną fałszywą tezą kolportowaną w celach manipulacyjnych, są próby przypisania Polsce ambicji imperialnych. Tego typu wypowiedzi znaleźliśmy zarówno u Dmitrija Nowikowa, wiceprzewodniczącego komitetu spraw międzynarodowych Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej, jak również u dyrektora naukowego Rosyjskiego Wojskowego Towarzystwa Historycznego (RWIO) Michaiła Miagkowa.
Fałszywe linie narracji znajdujące się w wypowiedziach dyrektora naukowego Rosyjskiego Wojskowego Towarzystwa Historycznego (RWIO) Michaiła Miagkowa zawartych w wywiadzie dla agencji informacyjnej RIA Nowosti.:
- Stworzono nacjonalistyczny slogan, sugerujący, że konfederacja narodów pod kontrolą Polski powinna sięgać „od morza do morza”, czyli od Bałtyku do Morza Czarnego;
- Polska zaanektowała i zajęła terytorium z wielomilionową populacją zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi – powiedział Miagkow, dodając, że obszar ten pozostawał pod kontrolą Warszawy do 1939 r;
- W tym czasie Warszawa i Berlin miały bliskie kontakty, być może opracowano plany wspólnych działań;
- Przywódcy ogłosili plany odbudowy kraju w granicach z 1772 r., czyli sprzed pierwszego rozbioru;
- Planowano przejąć ziemie ukraińskie, litewskie i białoruskie. Ten plan został wdrożony przez Warszawę. Polacy stopniowo zdobyli całą Galicję i Wołyń oraz miasta litewskie i białoruskie, w tym Wilno i Mińsk;
- Wojna polsko-bolszewicka była winą działań Warszawy;
- Polska prowadziła inwazyjną wojnę, wykorzystując słabość Rosji Sowieckiej;
- Rosja Sowiecka pomogła przywrócić Polsce niepodległość;
- Traktat ryski ustanowił wschodnią granicę Polski na wschód od linii Curzona;
- Dyplomacja brytyjska zaproponowała linię demarkacyjną wojsk polskich i bolszewickich, przebiegającą od Grodna do Brześcia, na zachód od Rawy Ruskiej, na wschód od Przemyśla. Tak zwana linia Curzona miała w przybliżeniu odpowiadać granicom osadnictwa etnicznych Polaków i stanowić fundament wschodniej granicy Polski;
- Miejscowa ludność była bezlitośnie wyzyskiwana. Wprowadzono segregację etniczną, zabroniono używać języków narodowych;
- Polska nie porzuciła pomysłu kontynuowania ekspansji kosztem Związku Radzieckiego w latach 20. i 30., planowano całkowitą aneksję Ukrainy i Białorusi.
Wybrane cele operacji dezinformacyjnej
- Dezawuacja wysiłku wojsk Polskich w bitwie 1920 roku:
Ośrodki propagandowo-medialne kontrolowane przez Kreml dążą do realizacji wielu celów informacyjnych jednocześnie. Jednym z nich jest próba dezawuacji wysiłku wojsk Polskich w bitwie 1920 roku oraz pomniejszanie znaczenia Bitwy Warszawskiej jako wydarzenia o charakterze strategicznym. W tym celu cytowane są wypowiedzi umniejszające rangę bitwy, jak również jej znaczenie w historii Europy.
- Kształtowanie fałszywego obrazu polityki polski okresu międzywojennego:
Następuje próba powiązania tez manipulacyjnych maskujących okoliczności zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow z okolicznościami i genezą wybuchu Bitwy Warszawskiej 1920 roku.
W obu liniach narracji propagandyści stosują fałszywe tezy o odpowiedzialności Polski i polskiej polityki za działania sowietów, przy jednoczesnym maskowaniu wszelkich informacji mówiących o ofensywnych i wrogich działaniach bolszewickiej Rosji wymierzonych w bezpieczeństwo Polski.
- Próba przypisania Polsce dążeń imperialnych:
Jednym z przekazów często spotykanych w działaniach propagandowych Kremla jest próba przypisania Polsce działań imperialnych, na które to rzekomo „Moskwa musiała reagować”. Do tego typu wypowiedzi można zaliczyć fałszywe sugestie o woli aneksji terytoriów Białorusi, Ukrainy i Litwy przez Polskę, co rzekomo „zmuszało” Sowietów do podjęcia działań zapobiegających, a więc skutkujących wybuchem Bitwy Warszawskiej.
- Próba kształtowania wizerunku bolszewickiej Rosji „napadniętej” przez Polskę.
Działaniami uzupełniającymi linie narracji wspomnianej w punkcie czwartym są sugestie dotyczące planów ofensywy polskiej względem bolszewickiej Rosji. Próba fałszywego przypisywania działań ofensywnych Polsce jest na trwałe wpisana w politykę propagandową Rosji. Takie działanie realizuje jeden z nadrzędnych celów, to jest kształtowanie wizerunku Rosji jako oblężonej twierdzy, jak również ma umożliwiać propagandystom znajdowanie „uzasadnień” i tez uwiarygadniających działania dezinformacyjne. Takie działania maskujące mają na celu wpisanie rosyjskich działań w obraz państwa „zmuszonego” do podejmowania działań defensywnych.
- Dezinformacja nt, wprowadzenia terroru i wyzysku na terenach rzekomo „okupowanych” przez Polskę po 1918 roku.
Tematyka Bitwy Warszawskiej w ujęciu rosyjskich propagandystów zawiera również elementy negatywnego obrazowania Polski i wojsk polskich, poprzez próbę przypisania wizerunku oprawców i wojsk o charakterze okupacyjnym. W tym celu stosowane są formuły retoryczne sugerujące z jednej strony podejmowanie przez Wojsko Polskie działań ofensywnych, a z drugiej wprowadzenia terroru i wyzysku wobec ludności cywilnej na terenach rzekomo „okupowanych” przez Polskę po 1918 roku.
- Maskowanie wrogich, ofensywnych działań Bolszewików.
Maskowanie genezy wybuchu wojny i napaści bolszewickiej na Polskę jest kolejnym zidentyfikowanym przekazem, który ma na celu odwrócenia uwagi odbiorców od rzeczywistego charakteru bolszewickiej napaści. W tym celu mają zastosowanie wypowiedzi i tezy propagandowe umniejszające rolę i znaczenie planów bolszewików wobec możliwości wspierania działań tzw rewolucyjnych, przy użyciu bolszewickich sił zbrojnych, jak również próba stworzenia fałszywego wrażenia, że cel działań był inny, defensywny, wyprzedzający wobec działań Polski.
- Deprecjacja polskiej pamięci historycznej, trywializowanie znaczenia zwycięstwa, posługiwanie się sarkazmem w celu obniżenia rangi i sedna zwycięskiej Bitwy Warszawskiej przez wojska polskie.
Mniej popularnym, jednak wyraźnym wektorem propagandowym jest próba deprecjacji polityki pamięci o Bitwie Warszawskiej. Zidentyfikowane przekazy często zawierają sarkazm. Widać to w wypowiedziach Dmitrija Nowikowa, wiceprzewodniczącego komitetu spraw międzynarodowych Dumy Państwowej: – „Jeszcze na dobre nie zdjęto flag z okazji Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, a już rozpoczęto przygotowania do sierpniowego święta. 15 sierpnia w Ossowie pod Warszawą, jak co roku odbędzie się celebracja zwycięstwa zwanego Cudem nad Wisłą, które dla wierzącej prawicy jest symbolem interwencji Matki Bożej po stronie walczących z bolszewikami Polaków. Ale z racji tego, że to już setna rocznica, uroczystości nie będą trwały jednego dnia, lecz… trzy.” … “Rocznica bez pomnika? Och, na pewno nie w Polsce!”…”W sumie… jeśli z racji rocznicy Bitwy Warszawskiej każdy Polak ma dostać upominek od rządzących, to chyba wolelibyśmy tę kasę do ręki”.
Dynamika komunikacji manipulacyjnej
Analiza komunikacji manipulacyjnej ośrodków kontrolowanych przez Kreml wskazuje, że czas wzmocnienia dynamiki przekazów propagandowych przypada znacznie wcześniej niż czas rocznicowy - przełom kwietnia i maja 2020 roku.
Zalecenia
- Zaleca się zwiększenie dynamiki komunikacji materiałów o charakterze historycznym, które stanowiłyby odpowiedź na linie narracji manipulacyjnych stosowane przez Federację Rosyjską.
- Zaleca się sporządzenie i wdrożenie polityki komunikacji opartej na faktach historycznych, z położeniem szczególnego nacisku na obszary i wydarzenia, które znajdują się w głównym obszarze zainteresowania rosyjskich propagandystów.
- Zaleca się intensyfikację wydarzeń o charakterze kulturalnym, promujących fakty historyczne, zwłaszcza w precyzyjnie dobrane informacje nt rzeczywistego znaczenia, formy i przesłanek towarzyszących zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow.
- Zapewnienie obsługi medialnej i promocji wydarzeniom, publikacjom, wypowiedziom, które będą mogły osiągnąć potencjał opiniotwórczy i stanowić przeciwwagę dla działań manipulacyjnych Kremla.
Raport opracowano we współpracy z Fundacją INFO OPS Polska.
